تریلوبیت

تریلوبیت‌ها (به انگلیسی: Trilobites) گروهی منقرض‌شده از بندپایان بودند که در دورهٔ دیرینه‌زیستی می‌زیستند

تریلوبیت‏‌ها گروهی از بندپایان قدیمی، بسیار ساده و ساکن دریا بودند که از روی بدن بندبند و پوشش سخت‏ خارجی، مشخص می‏شوند. تفاوت آن‏ها با دیگر بندپایان، در زوائد حرکتی و دگردیسی اولیهٔ آن‏هاست. تریلوبیت‏‌ها ازجملهٔ اولین بی‌مهرگانی هستند که به‏واسطهٔ گسترش وسیع در محدودهٔ کوتاه زمان زمین‏‌شناسی، نقش ویژه‏ای را در فسیل‏‌شناسی ایفا می‏کنند.

تریلوبیت‏ها موجوداتی دریازی بودند و برای اولین‏ بار از پائین‏ترین قسمت کامبرین ظاهر و در پرمین‏ پسین منقرض شدند.تاکنون حدود ۵ هزار جنس و بیش از ۱۵ هزار گونه از آن‏ها شناسایی شده‌اند.

به‌نظر می‏رسد دراین‏مدت زمان، بیش‏ترین اهمیت تریلوبیت‏ها در کامبرین و اردوویسین بود؛یعنی زمانی که تنوع‏ و تعداد آن‏ها در محیطهای دریایی بسیار زیاد بود به‏ طوری‏که فقط در کامبرین، ۶۰۰ جنس از آن‏ها شناخته شده‏ است.

در طول سیلورین و دونین، تعداد آن‏ها رو به‏ کاهش نهاد. تنها به‏عنوان یک عضو کوچک از جانوران دریا مطرح‏ بودند و فقط ۶۰ جنس از آن‏ها وجود داشت. درادامه، در کربونیفر از تریلوبیت‏ها فقط یک راسته باقی ماند و سرانجام‏ در پرمین پسین، این جانداران از صحنهٔ روزگار محو شدند.

طول تریلوبیت‏ها از ۱/۰ تا ۷ سانتی‏متر متغییر است. از آن‏جا که سطح پشتی آن‏ها از طول به سه قسمت تقسیم شده‏ (یک لبه مرکزی و دولب کناری)است، تریلوبیت نام گرفته‌اند. علاوه ‏براین تقسیمات طولی، پوشش اسکلت‏ پشتی در عرض نیز به سه قسمت تقسیم شده‏است که عبارتند از:سفالون‏۱۰، توزاکس‏۱۱و پیجیدیم‏۱۲.

هریک‏از این قسمت‏ها از قطعات اسکلتی تشکیل‏ شده‌اند. قطعات فوق در بخش سر و دم به یکدیگر متصل و غیرقابل حرکت بودند و فقط در بخش سینه(که شامل ۲ تا ۴ قطعه هستند)، به یکدیگر مفصل شده بودند و نسبت به یکدیگر حرکت داشتند، به‌همین‏ دلیل می‏توانستند، در سطح شکمی‏ خود را جمع کنند.

اسکلت تریلوبیت‏ها از نوع خارجی و ترکیب آن از کیتین، فسفات کلسیم و برخی مواد معدنی دیگر نظیر کربنات کلسیم‏ است.محدودهٔ خارجی اسکلت که کاراپاس نامیده‏ می‏شود، معمولا بیضی تا تخم‌مرغی شکل است.

تریلوبیت‏ها همچون سایر بندپایان، برای رشد، به‌طور دوره‌ای پوست‌اندازی می‏کردند. البته پوست‌اندازی در بندپایان متفاوت است، به‌طوری‏که برخی‏ فقط تا مرحلهٔ بلوغ پوست‏اندازی می‏کنند و گروهی دیگر پوست‌اندازی را کم و بیش ادامه می‏دهند. پوست‌اندازی در تریلوبیت‏ها ظاهرا همچون گروه دوم بوده و سبب شده است‏ که علاوه ‏بر فسیل بدن کامل، پوست باقی مانده از پوست‌اندازی نیز به‏صورت فسیل حفظ شود. پوست‌اندازی دوره‏ای موجب می‏شود، هرفرد تریلوبیت بتواند، نمونه‌های‏ فسیلی بسیاری را برجای بگذارد. درهنگام پوست‌اندازی، بخش سفالون در تریلوبیت‏ها در بخش منحنی شکل(که به‏ آن خط درز چهره گویند و در جلوی سفالون و درطول چشم‏ها قرار دارد) می‏شکند.

فسیل‏های یافت شده از تریلوبیت‏ها نشان می‏دهند که‏ احتمالا آن‏ها روش‏های متفاوتی برای زندگی داشتند.بیش‏تر آن‏ها به‏دلیل وجود مواد غذایی، در کف دریا و درون رسوبات‏ زندگی می‏کردند.جانورانی که این نوع زندگی را دارند، کف‏زی نامیده می‏شوند. همچنین برخی ریزه‏خوار، برخی صیاد و عده‏ای دیگر نیز شناگر بودند. به عنوان‏ مثال «Olenellus» تریلوبیتی بود که‏ توانایی شنا کردن و خزیدن در بستر دریا را داشت.درهر حال‏ تریلوبیت‏ها در نواحی کم‌عمق آب دریا می‏زیستند و در ته‏ دریا به‏ آهستگی می‏خزیدند و شنا می‏کردند.به‌همین‏ خاطر، سطح زیرین بدن آن‏ها صاف بود.

منبع:ویکی پدیا